Trong công tác An toàn Vệ sinh Lao động (ATVSLĐ), chúng ta thường nghe thống kê rằng hơn 80% tai nạn bắt nguồn từ hành vi không an toàn. Tuy nhiên, việc đổ lỗi cho người lao động là cách giải quyết hời hợt nhất. Để ngăn ngừa “Hành vi lệch chuẩn” (Safety Deviance), nhà quản lý cần hiểu rõ cơ chế tâm lý và các yếu tố tổ chức đứng sau những hành động đó.

Tại sao người lao động vi phạm quy tắc an toàn?

Hành vi lệch chuẩn hiếm khi xuất phát từ ý muốn phá hoại. Nó thường là kết quả của hai nhóm nguyên nhân chính:

Yếu tố Tâm lý cá nhân: Phổ biến nhất là “Bình thường hóa cái sai” (Normalization of Deviance). Khi một người lao động đi đường tắt, bỏ qua quy trình an toàn (như không đeo kính bảo hộ, không khóa LOTO) mà không gặp tai nạn, bộ não sẽ ghi nhận hành vi đó là “chấp nhận được”. Dần dần, hành vi rủi ro trở thành thói quen mặc định. Ngoài ra, sự tự tin thái quá ở những nhân sự lâu năm (“tôi làm 10 năm nay có sao đâu”) cũng là rào cản lớn.

Yếu tố Tổ chức và Môi trường: Áp lực tiến độ thường mâu thuẫn với yêu cầu an toàn. Nếu người quản lý chỉ hô hào khẩu hiệu an toàn nhưng lại ngầm khen thưởng những người làm nhanh (dù làm ẩu), người lao động sẽ nhận được tín hiệu sai lệch. Bên cạnh đó, quy trình an toàn quá rườm rà, thiết bị bảo hộ không thoải mái cũng “kích thích” người lao động tìm cách lách luật.

Chiến lược thúc đẩy hành vi an toàn tự nguyện

Để chuyển từ trạng thái “tuân thủ do ép buộc” sang “an toàn tự nguyện”, doanh nghiệp cần thay đổi cách tiếp cận:

Đối thoại thay vì Độc thoại: Áp dụng chương trình An toàn dựa trên hành vi (BBS – Behavior Based Safety). Thay vì chỉ trích, hãy quan sát và thảo luận với người lao động về lý do họ thực hiện hành vi không an toàn. Khi được lắng nghe, họ sẽ chủ động đề xuất giải pháp khắc phục phù hợp với thực tế.

Xây dựng Văn hóa “An toàn tâm lý”: Khuyến khích quyền tạm dừng công việc (Stop Work Authority) mà không sợ bị trù dập. Khi người lao động cảm thấy an toàn để lên tiếng về mối nguy hoặc thừa nhận sai sót, các hành vi lệch chuẩn sẽ được phát hiện và điều chỉnh sớm.

Thiết kế lại công việc: Sử dụng các biện pháp kiểm soát kỹ thuật (Poka-yoke) để làm cho hành vi an toàn trở thành lựa chọn dễ dàng nhất, hoặc là lựa chọn duy nhất. Ví dụ: Máy sẽ không hoạt động nếu chưa đóng nắp chắn an toàn.

Kết luận

Ngăn ngừa hành vi lệch chuẩn không phải là cuộc chiến chống lại người lao động, mà là cuộc chiến chống lại những yếu tố rủi ro tiềm ẩn trong hệ thống quản lý và tâm lý con người. Đích đến cuối cùng của văn hóa an toàn là khi người lao động làm đúng quy trình ngay cả khi không có ai giám sát.

Bài viết liên quan